Thị trường hóa chất, tiền chất tại Việt Nam từ lâu đã được ví như một "vùng xám" đầy rủi ro. Những con số thống kê không hề biết nói dối: chỉ riêng năm 2024, các cơ quan chức năng đã phanh phui hơn 47.000 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái với giá trị lên đến 425 tỷ đồng. Tình trạng này tiếp tục nhức nhối trong những tháng đầu năm 2025 với gần 10.000 vụ việc. Đằng sau những con số này là một thực tại đáng báo động: hóa chất không rõ nguồn gốc đang âm thầm len lỏi vào từng chai mỹ phẩm, từng viên thuốc, từng bao thực phẩm và chai thuốc bảo vệ thực vật, gieo rắc những hiểm họa khôn lường cho sức khỏe cộng đồng.
Trong bối cảnh đó, việc Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06, Bộ Công an) chính thức triển khai giải pháp "Định danh và truy xuất nguồn gốc hóa chất, tiền chất - VNIDCheck" trên nền tảng VNeID vào ngày 16/10 vừa qua không chỉ là một động thái quản lý đơn thuần. Đây được xem là một bước đi chiến lược, một lời tuyên chiến với sự hỗn loạn, hứa hẹn sẽ định hình lại toàn bộ cuộc chơi, gán cho mỗi sản phẩm một "DNA số" không thể làm giả.
Giải mã VNIDCheck: Không chỉ là một con tem truy xuất
Nhiều người có thể lầm tưởng VNIDCheck chỉ đơn giản là một loại tem QR Code thế hệ mới. Tuy nhiên, nhìn nhận từ góc độ chuyên gia, sức mạnh thực sự của giải pháp này nằm ở hệ sinh thái mà nó được tích hợp vào: ứng dụng định danh điện tử quốc gia VNeID.
Đây chính là điểm khác biệt cốt lõi, tạo ra một bước nhảy vọt so với các giải pháp truy xuất nguồn gốc thương mại đang tồn tại trên thị trường. Thay vì dựa vào một ứng dụng của bên thứ ba, VNIDCheck tận dụng nền tảng định danh đã được xác thực bởi chính phủ, với hàng chục triệu người dùng. Điều này mang lại ba lợi ích vượt trội:
- 1. Tính xác thực tuyệt đối: Dữ liệu được liên thông trực tiếp với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Mỗi hành động quét tem, khai báo thông tin của doanh nghiệp hay phản ánh của người tiêu dùng đều được định danh rõ ràng. Yếu tố này triệt tiêu khả năng gian lận, tạo ra một "chuỗi khối" thông tin minh bạch từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng.
- 2. Sự đồng bộ và liên thông cấp quốc gia: Vấn đề lớn nhất của công tác quản lý trước đây là sự phân mảnh dữ liệu giữa các bộ, ngành (Công an, Công Thương, Y tế, Nông nghiệp). Mỗi cơ quan quản lý một mảng, tạo ra những "vùng trũng" pháp lý để các đối tượng xấu lợi dụng. VNIDCheck, với vai trò trung tâm, sẽ phá vỡ các "ốc đảo dữ liệu" này, tạo ra một dòng chảy thông tin xuyên suốt, giúp cơ quan quản lý có cái nhìn toàn cảnh 360 độ về vòng đời của một sản phẩm hóa chất.
- 3. Trao quyền cho người tiêu dùng: Lần đầu tiên, người dân không chỉ là người mua hàng thụ động. Thông qua VNeID, họ trở thành một phần của hệ thống giám sát. Chỉ với một thao tác quét mã trên smartphone, toàn bộ lý lịch sản phẩm – từ đơn vị nhập khẩu, ngày sản xuất, giấy phép lưu hành – sẽ hiển thị. Quan trọng hơn, nếu phát hiện dấu hiệu bất thường, họ có thể gửi phản ánh, cảnh báo trực tiếp trên ứng dụng. Phản ánh này được định danh và gửi thẳng đến cơ quan chức năng, tạo ra một kênh tương tác hai chiều hiệu quả.
Theo một phân tích từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) về tương lai của chuỗi cung ứng, "khả năng truy xuất nguồn gốc kỹ thuật số (Digital Traceability) không còn là một lợi thế, mà đã trở thành một yêu cầu bắt buộc để tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu". VNIDCheck chính là câu trả lời của Việt Nam cho xu hướng tất yếu này.
Tác động đa chiều: Từ doanh nghiệp đến bàn ăn
Sự ra đời của VNIDCheck tạo ra một hiệu ứng gợn sóng, tác động sâu sắc đến mọi mắt xích trong chuỗi cung ứng.
Đối với doanh nghiệp: Từ bị động tuân thủ đến chủ động xây dựng lợi thế
Trong giai đoạn đầu, nhiều doanh nghiệp có thể xem việc áp dụng VNIDCheck là một gánh nặng chi phí và thủ tục. Tuy nhiên, đây là một tầm nhìn ngắn hạn. Về lâu dài, VNIDCheck chính là một "tấm giấy thông hành số" mang lại giá trị thương mại to lớn.
- Xây dựng niềm tin: Trong một thị trường vàng thau lẫn lộn, minh bạch là vũ khí cạnh tranh sắc bén nhất. Doanh nghiệp sử dụng VNIDCheck đang công khai tuyên bố với người tiêu dùng: "Chúng tôi không có gì để che giấu".
- Mở cửa thị trường quốc tế: Các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản có những yêu cầu cực kỳ khắt khe về truy xuất nguồn gốc (ví dụ như quy định FSMA của FDA Hoa Kỳ hay General Food Law của EU). Việc áp dụng một hệ thống định danh cấp quốc gia như VNIDCheck sẽ là bằng chứng thép, giúp doanh nghiệp Việt Nam dễ dàng chứng minh tính hợp pháp và chất lượng sản phẩm, từ đó thâm nhập và mở rộng thị trường xuất khẩu.
- Tối ưu hóa vận hành và quản trị rủi ro: Dữ liệu từ VNIDCheck cung cấp cho nhà quản lý một bức tranh chi tiết về dòng chảy hàng hóa. Họ có thể xác định các điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng, dự báo nhu cầu và quan trọng nhất là nhanh chóng khoanh vùng và thu hồi sản phẩm khi có sự cố xảy ra, giảm thiểu thiệt hại về tài chính và uy tín.
Đối với cơ quan Quản lý: Chuyển đổi từ quản lý phần ngọn sang phần gốc
Thay vì phải chạy theo xử lý từng vụ việc vi phạm, các cơ quan chức năng giờ đây có thể chuyển sang phương thức quản lý chủ động và dựa trên dữ liệu (Data-driven).
Hệ thống cho phép phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để nhận diện các quy luật bất thường: một lô hàng hóa chất đột nhiên bị "biến mất" khỏi chuỗi cung ứng, một doanh nghiệp nhập khẩu số lượng lớn tiền chất nhưng sản lượng đầu ra lại không tương xứng... Đây là những "cờ đỏ" kỹ thuật số, giúp cảnh báo sớm nguy cơ hóa chất bị tuồn ra thị trường chợ đen hoặc sử dụng để điều chế ma túy tổng hợp, cho phép lực lượng chức năng vào cuộc trước khi hậu quả xảy ra.
Đối với người tiêu dùng: Sự an tâm trong từng lựa chọn
Đây là đối tượng hưởng lợi trực tiếp và rõ ràng nhất. Quyền được biết thông tin chính xác về sản phẩm mình sử dụng là một quyền cơ bản. VNIDCheck hiện thực hóa quyền đó, biến mỗi người dân thành một "thanh tra viên thông thái", góp phần tạo ra một áp lực xã hội tích cực, buộc các doanh nghiệp phải kinh doanh có trách nhiệm hơn.
Thách thức phía trước và lộ trình triển khai
Dù tiềm năng là rất lớn, con đường để VNIDCheck thực sự trở thành một chuẩn mực quốc gia vẫn còn nhiều thách thức.
- Chi phí và rào cản công nghệ: Việc triển khai hệ thống tem, phần mềm và đào tạo nhân sự có thể là một rào cản ban đầu đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Cần có những chính sách hỗ trợ từ chính phủ để khuyến khích việc áp dụng rộng rãi.
- Bài toán nhận thức: Cần một chiến dịch truyền thông mạnh mẽ và sâu rộng để cả doanh nghiệp và người dân hiểu rõ lợi ích, cách thức sử dụng của VNIDCheck. Nếu người dân không có thói quen quét mã, hoặc doanh nghiệp chỉ làm cho có, giải pháp sẽ mất đi hiệu quả.
- An ninh dữ liệu: Với một lượng dữ liệu khổng lồ và nhạy cảm về chuỗi cung ứng quốc gia được tập trung hóa, vấn đề bảo mật hệ thống phải được đặt lên hàng đầu để chống lại các nguy cơ tấn công mạng.
Kết luận
VNIDCheck không chỉ là một giải pháp công nghệ mà là một tuyên ngôn về sự minh bạch. Nó đại diện cho một tư duy quản lý mới: sử dụng sức mạnh của dữ liệu và định danh số để giải quyết các vấn đề cố hữu của thị trường. Bằng cách tích hợp sâu rộng vào nền tảng VNeID, Bộ Công an đã tạo ra một công cụ có khả năng định hình lại cách chúng ta sản xuất, phân phối và tiêu thụ hóa chất, tiền chất.
Cuộc chiến chống hàng giả, hàng kém chất lượng là một cuộc chiến trường kỳ, nhưng với VNIDCheck, chúng ta lần đầu tiên có trong tay một vũ khí chiến lược. Con đường phía trước đòi hỏi sự chung tay của cả chính phủ, doanh nghiệp và người dân nhưng đích đến – một thị trường an toàn, minh bạch và phát triển bền vững – là hoàn toàn xứng đáng.
>>> Xem thêm:
Từ 15/9, Check-in bay nội địa dễ dàng hơn với VNeID và sinh trắc học
