Trong bối cảnh an ninh sinh học ngày càng trở thành ưu tiên hàng đầu của ngành chăn nuôi toàn cầu, Cơ quan Kiểm dịch Động thực vật Hoa Kỳ (APHIS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) vừa khởi động một sáng kiến đáng chú ý: cung cấp miễn phí thẻ tai điện tử RFID cho các cơ sở chăn nuôi lợn nái và lợn triển lãm trên toàn quốc.
Hợp đồng 20 triệu USD và bài học từ ngành chăn nuôi bò
Tháng 7 vừa qua, APHIS đã ký hợp đồng với Merck Animal Health - một trong những tập đoàn dược thú y hàng đầu thế giới - trị giá lên tới 20 triệu USD trong vòng 5 năm tới để cung ứng thẻ RFID. Đây không phải là động thái đột ngột mà là kết quả rút ra từ kinh nghiệm thực tế của ngành chăn nuôi bò.
Chương trình tương tự đã được triển khai trong ngành bò từ trước đó và mặc dù ban đầu gặp phải sự phản đối từ một số nhà chăn nuôi lo ngại về chi phí và quyền riêng tư nhưng kết quả cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc truy xuất nguồn gốc khi dịch bệnh xảy ra. Theo các chuyên gia dịch tễ học thú y, thời gian truy vết được rút ngắn từ vài tuần xuống còn vài ngày đã giúp giảm đáng kể phạm vi lây lan và thiệt hại kinh tế.
Tiến sĩ Keith Roehr, Giám đốc Chương trình Sức khỏe Gia súc Quốc gia của USDA, từng chia sẻ rằng việc áp dụng công nghệ RFID trong truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là "bảo hiểm sinh học" cho toàn ngành. Khi dịch bệnh bùng phát, mỗi giờ chậm trễ trong việc xác định nguồn lây có thể khiến hàng chục trang trại khác rơi vào vùng nguy hiểm.
Mô hình phân phối trực tiếp: Đột phá trong quản lý hành chính
Một điểm đáng chú ý của chương trình này là cách thức phân phối. Thay vì theo quy trình hành chính truyền thống - từ APHIS đến các cơ quan địa phương rồi mới đến tay người chăn nuôi - thẻ RFID sẽ được Merck Animal Health giao trực tiếp đến các trang trại và cơ quan quản lý động vật cấp bang.
Mô hình "từ nhà sản xuất đến người dùng cuối" này được đánh giá là một bước tiến trong cải cách hành chính. Theo nghiên cứu về chuỗi cung ứng trong nông nghiệp, việc loại bỏ các khâu trung gian không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn giảm thiểu sai sót trong quá trình vận chuyển và lưu kho. Đối với các sản phẩm công nghệ như thẻ RFID, việc rút ngắn thời gian từ lúc đặt hàng đến khi sử dụng có thể quyết định sự thành bại của cả chiến dịch.
Chuyên gia logistics trong ngành nông nghiệp cho rằng, với quy mô 20 triệu USD, việc quản lý hàng triệu thẻ RFID qua nhiều cấp trung gian có thể dẫn đến tình trạng tồn kho không cần thiết hoặc thiếu hụt tại các điểm phân phối. Phương án trực tiếp này giúp APHIS tập trung vào giám sát và đánh giá hiệu quả thay vì vướng mắc vào công tác hậu cần.
Điều kiện tham gia và hạn mức đăng ký
Để được nhận thẻ RFID miễn phí, các cơ sở chăn nuôi cần đáp ứng ba yêu cầu cơ bản: sở hữu mã số nhận diện trang trại hợp lệ (Premises Identification Number), cung cấp đầy đủ thông tin liên lạc và địa chỉ giao hàng, cùng với số lượng lợn nái hoặc lợn triển lãm hiện có tại cơ sở.
Đối với các cơ quan quản lý động vật cấp bang, hạn ngạch phân bổ được tính dựa trên số lượng lợn nái sinh sản trong bang, theo số liệu thống kê của Cơ quan Thống kê Nông nghiệp Quốc gia thuộc USDA. Đây là cách tiếp cận dựa trên dữ liệu thực tế, đảm bảo nguồn lực được phân bổ hợp lý theo quy mô ngành chăn nuôi của từng địa phương.
Hạn mức đăng ký được thiết kế theo cấp bậc khá linh hoạt:
- Trang trại có đến 500 lợn nái: 500 thẻ mỗi năm.
- Trang trại quy mô trên 10.000 lợn nái: tối đa 6.000 thẻ mỗi năm.
- Cơ sở nuôi lợn triển lãm: có thể đăng ký thẻ cho toàn bộ đàn.
Cách phân chia này phản ánh sự hiểu biết của APHIS về đặc thù ngành chăn nuôi lợn Mỹ, nơi các trang trại lớn chiếm tỷ trọng đáng kể trong sản lượng nhưng các cơ sở vừa và nhỏ vẫn đóng vai trò quan trọng trong đa dạng hóa nguồn cung.
Tại sao truy xuất nguồn gốc lại quan trọng đến vậy?
Có thể nhiều người thắc mắc: liệu việc gắn thẻ điện tử cho lợn có thực sự ngăn được dịch bệnh? Câu trả lời là không - và APHIS cũng thẳng thắn thừa nhận điều này. Thẻ RFID không phải là vaccine, không phải là biện pháp sinh học an toàn ngăn chặn vi khuẩn hay virus. Tuy nhiên, vai trò của chúng lại nằm ở một khía cạnh khác: khả năng phản ứng nhanh.
Các chuyên gia dịch tễ học đã chứng minh rằng trong các đợt bùng phát dịch bệnh gia súc, "cửa sổ vàng" để kiểm soát thường chỉ kéo dài từ 48 đến 72 giờ. Sau thời gian này, mầm bệnh có thể đã lan sang nhiều trang trại khác thông qua việc vận chuyển, tiếp xúc gián tiếp, hoặc qua vật trung gian. Nếu hệ thống truy xuất nguồn gốc chỉ dựa vào sổ sách giấy tờ, việc tìm ra tất cả các trang trại liên quan có thể mất hàng tuần.
Với công nghệ RFID, mỗi con vật mang một "hộ chiếu điện tử" ghi lại lịch sử di chuyển. Khi phát hiện ổ dịch, các cơ quan chức năng có thể ngay lập tức xác định con vật đó đã đi qua đâu, tiếp xúc với đàn nào, được vận chuyển bởi phương tiện nào. Tốc độ truy vết tăng lên đồng nghĩa với việc giảm số lượng trang trại phải đóng cửa kiểm dịch, giảm số lượng gia súc phải tiêu hủy và cuối cùng là giảm thiểu tổn thất kinh tế cho cả ngành.
Theo ước tính của các nhà kinh tế nông nghiệp, một đợt dịch bệnh lợn bùng phát không được kiểm soát kịp thời có thể gây thiệt hại hàng tỷ USD cho nền kinh tế Mỹ. Năm 2013-2014, dịch tiêu chảy cấp tính ở lợn (PEDv) đã khiến ngành chăn nuôi lợn Mỹ thiệt hại ước tính 1,8 tỷ USD. Việc đầu tư 20 triệu USD vào hệ thống truy xuất nguồn gốc được coi là "tiền bạc nhỏ" so với chi phí tiềm ẩn của một cuộc khủng hoảng dịch bệnh.
Thách thức về hạ tầng và tâm lý
Dù chương trình cung cấp thẻ miễn phí, người chăn nuôi vẫn phải tự trang bị thiết bị đọc và gắn thẻ RFID tương thích. Đây là một rào cản không nhỏ, đặc biệt với các trang trại quy mô nhỏ và trung bình. Một bộ thiết bị đọc RFID chuyên dụng có thể có giá từ vài trăm đến vài nghìn USD, chưa kể chi phí đào tạo nhân viên và điều chỉnh quy trình làm việc.
Tuy nhiên, các nhà phân tích ngành cho rằng xu hướng công nghệ hóa trong chăn nuôi là không thể đảo ngược. Trong 5-10 năm tới, việc sử dụng RFID cảm biến IoT, và hệ thống quản lý dữ liệu sẽ trở thành tiêu chuẩn bắt buộc, không chỉ để đáp ứng yêu cầu của cơ quan quản lý mà còn để duy trì khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Một khía cạnh khác đáng quan tâm là tâm lý của người chăn nuôi. Kinh nghiệm từ ngành bò cho thấy, ban đầu luôn có sự hoài nghi và lo lắng về việc "bị giám sát" quá mức. Nhưng khi các lợi ích thực tế dần hiện ra - từ việc quản lý đàn hiệu quả hơn đến khả năng chứng minh nguồn gốc khi xuất khẩu - thái độ chống đối thường chuyển sang chấp nhận và thậm chí ủng hộ.
Hướng tới nền chăn nuôi minh bạch
Chương trình hợp tác trị giá 20 triệu USD giữa USDA và Merck Animal Health không chỉ là một dự án cung cấp thiết bị. Nó là một khoản đầu tư chiến lược và cấp thiết vào hạ tầng an ninh sinh học của ngành chăn nuôi lợn Mỹ. Bằng cách trang bị cho các nhà sản xuất công nghệ RFID tiên tiến, chương trình này đang xây dựng một hệ thống phòng thủ chủ động, linh hoạt và hiệu quả hơn để đối phó với các mối đe dọa dịch bệnh ngày càng phức tạp.
Dù có thể còn đó những thách thức về việc triển khai và tỷ lệ chấp nhận nhưng không thể phủ nhận rằng đây là một bước tiến quan trọng. Nó thể hiện tầm nhìn xa của các nhà hoạch định chính sách và sự cam kết của toàn ngành trong việc bảo vệ một trong những lĩnh vực kinh tế quan trọng nhất của quốc gia. Đối với mỗi nhà chăn nuôi, việc tham gia chương trình không chỉ là nhận một chiếc thẻ tai miễn phí mà là góp một phần vào việc xây dựng một tương lai an toàn và thịnh vượng hơn cho toàn bộ ngành chăn nuôi heo Hoa Kỳ.
